Jan Szczepanik (1872-1926) – fenomenalny wynalazca, twórca telewizora i barwnej fotografii
Przed stu laty o jego wynalazkach pisała prasa w całej Europie. Genialny samouk, człowiek, którego wynalazek uratował życie królowi Hiszpanii Alfonsowi XIII Burbonowi. Pisał i przyjaźnił się z nim Mark Twain. W jego pracowni w Wiedniu gościł cesarz, a car rosyjski zabiegał o spotkanie ze Szczepanikiem.
Tytan pracy – tak mówili o nim w rodzinie.
Jego wynalazki obejmują wiele dziedzin: tkactwo, telewizję, fotografię barwną, film dźwiękowy, film barwny, telegraf, tkaninę kuloodporną, aeronautykę, kolejnictwo, mechanikę a nawet literaturę piękną. Zawsze pragnął ułatwiać życie i czynić łatwiejszą, ciężką pracę ludzi – wśród których się wychował i wzrastał.
Próba kamizelki kuloodpornej
Jan Szczepanik, urodził się 13 czerwca 1872 roku w Rudnikach koło Przemyśla. Był dzieckiem Marianny Szczepanik. Jako roczne dziecko został osierocony. Jego wychowaniem zajęli się dziadkowie- Stanisław i Katarzyna oraz ciotka Salomea. Pierwszą szkołą Jana Szczepanika była szkoła ludowa w Krośnie.W późniejszych latach uczył się w gimnazjum w Jaśle gdzie ujawnił wielki talent matematyczny i fizyczny. Jednakże szkoły tej nie ukończył, ponieważ miał problemy z greką. Mimo niepowodzeń ukończył Seminarium Nauczycielskie w Krakowie, w roku 1891. Po jego ukończeniu pracował jako nauczyciel w podkarpackich wioskach. Praca nauczyciela stała się dla niego pasją, której oddawał się z wielkim zaangażowaniem. Często prowadził swoje lekcje w sposób odbiegający od obowiązującego wówczas kanonu. Na zajęciach uczył dzieci majsterkowania, budował z nimi lokomotywy, wagoniki, mosty i domy. Często odwiedzał swoich uczniów w domach, gdzie znajdowały się warsztaty tkackie, wtedy też zainteresował się pracą tkaczy wiejskich do tego stopnia, że zaczął udoskonalać ich krosna. Wówczas opracował rozwiązanie nowej metody produkowania tkanin wzorzystych, a w szczególności obrazów tkanych. Była to fotoelektryczna metoda tkania gobelinów oraz wielobarwnych materiałów dekoracyjnych, nazywanych „patronami” lub po prostu „szczepanikami”. Urządzenie Szczepanika przenosiło obrazek na patron metodą fotoelektryczną. Metodę tę opatentował w Wielkiej Brytanii. Techniką opracowaną przez Szczepanika sporządzono m.in. jedwabny portret amerykańskiego pisarza i podróżnika Marka Twaina, który zafascynowany wynalazcą kilkukrotnie odwiedził go w jego pracowni.
Gdy udało mu się uzyskać pomoc finansową od wiedeńskiego bankiera Ludwika Kleinberga, porzucił zawód nauczyciela i przeniósł się do Krakowa. Powstało wówczas wiele prac, wśród których największą była „Apoteoza”. Gobelin został utkany przez Szczepanika z okazji jubileuszu 50-lecia panowania cesarza Austro-Węgier, Franciszka Józefa.
Jan Szczepanik w swojej pracowni
W 1897 roku wpadł na pomysł telektroskopu czyli prototypu dzisiejszej telewizji. Był to aparat do przenoszenia obrazów barwnych wraz z dźwiękiem na odległość za pośrednictwem elektryczności. Zasada działania telektroskopu funkcjonuje w telewizji do dziś. Amerykański historyk telewizji Albert Abramson w swojej książce pt. „Elektronic Motion Pictures. A history of the Television Camera” wymienił Jana Szczepanika na czołowym miejscu wśród XIX-wiecznych wynalazców telewizji.
Pod koniec XIX wieku opracował również metodę wytwarzania błon fotograficznych do fotografii barwnej, udoskonalonej w latach 1902-1903 wynalezieniem filtra i rastra wielobarwnego. Pierwszą zachowaną fotografią barwną były „Maki” z 1903 roku. Wynalazł też kolorymetr (aparat do pomiaru natężenia barw). Osiągnięcia Szczepanika w dziedzinie fotografii wykorzystały w latach 30. minionego wieku firmy Kodak i Agfa, produkując wynalezione przez niego materiały fotograficzne.
Opakowanie kolorowego papieru fotograficznego Jana Szczepanika
jkW tym przypadku jak i w innych, Polak nie potrafił zadbać o skomercjalizowanie owoców swojej pracy. Joseph Maria Eder, austriacki historyk fotografii napisał o nim: „Szczepanik jest jednym z największych wynalazców wśród Polaków”.
Jan Szczepanik zmarł 18 kwietniaa 1926 roku w Tarnowie.
Wybrane wynalazki:
- telektroskop – aparat do reprodukowania obrazów na odległość za pomocą elektryczności. Urządzenie to przenosiło obraz (kolorowy!) oraz dźwięk na odległość za pomocą sieci telefonicznej. Dokładnie tak, jak współczesna telewizja kablowa! Pierwsza „transmisja telewizyjna” miała miejsce rok wcześniej, w 1896 roku, a obiektem, którego obraz transmitowano, był wiedeński kościół św. Karola. Obraz przesłano do pomieszczenia mieszczącego się o kilka ulic dalej i był on tak dobrej jakości, że obserwujący eksperyment dziennikarze powątpiewali w to, czy jest to naprawdę obraz przekazany na odległość, czy może jakaś mistyfikacja. Ale brytyjski urząd patentowy wątpliwości nie miał i po roku Szczepanik był właścicielem patentu na telektroskop. Wynalazek Szczepanika był epokowy. Jego ulepszony model o nazwie „telefot” prezentowany był na Wystawie Światowej w Paryżu w 1900 roku. Za wynalazcę telewizora uchodzi John Baird, który miał gorszy pomysł od Szczepanika, ale zbudował i wypromował swój telewizor do końca. Jednak trzeba pamiętać, że zrobił to dopiero w 1924 roku, podczas gdy urządzenie Szczepanika zostało opracowane w 1896 roku, blisko 30 lat wcześniej!
- fotometr- urządzenie do pomiaru jasności
- kamizelka kuloodporna- projekt z 1901, (opatentował ją niemal w tym samym czasie inny Polak- Kazimierz Żegleń), projekt Szczepanika był wykonany z jedwabnej tkaniny z cienkimi blachami stalowymi. Wynalazek ten przyniósł sławę Szczepanikowi, ponieważ obronił przed śmiercią w zamachu króla hiszpańskiego Alfonsa XIII, który w dowód wdzięczności uhonorował Szczepanika wysokim odznaczeniem państwowym- orderem Izabeli Katolickiej w 1902 roku. Podobnie zamierzał uczynić Mikołaj II jednakże Szczepanik z pobudek patriotycznych odmówił przyjęcia orderu; zatem zamiast orderu car obdarował go złotym zegarkiem wysadzanym brylantami.
- fotosculptor- przyrząd służący do kopiowania rzeźb metodą fotograficzną,
- caloridul- wynaleziony w 1901 roku, samoczynny regulator ciągu kominowego w paleniskach kotłowydychających,
- silnik elektryczno-chemiczny,
- barwny film,
- barwny światłoczuły papier fotograficzny
Opracowała Natalia Dyrcz
Źródło:
http://ryszardtadeusiewicz.natemat.pl/124871,polak-wynalazca-telewizora-i-kamizelki-kuloodpornej
http://www.mmtarnow.com/2013/06/jan-szczepanik-1872-1926-wynalazca.html
http://ciekawe.onet.pl/nieprzecietni/jan-szczepanik-polski-edison,1,5671748,artykul.html