W 100-lecie umowy warszawskiej. O Symonie Petlurze i polsko-ukraińskim sojuszu
Symon Petlura (1879-1926) był działaczem politycznym i publicystą, który w końcowym okresie I wojny światowej, wyróżnił się wśród ukraińskich działaczy niepodległościowych. Zorganizował wojska Ukraińskiej Republiki Ludowej. W listopadzie 1918 r. został naczelnym dowódcą, a w lutym 1919 r. również szefem rządu. W sytuacji, gdy jego siły zbrojne zostały otoczone przez wojska polskie, bolszewickie i armię gen. Antona Denikina, Petlura zastosował taktykę walki partyzanckiej.
Od sierpnia 1919 r. przedstawiciele Ukraińców prowadzili rozmowy z władzami polskimi, które zakończono w kwietniu 1920 r. Owocem negocjacji było oficjalne uznanie przez Polskę, Ukraińskiej Republiki Ludowej a także Dyrektoriatu Symona Petlury jako jej rządu. Uzgodniono ponadto wzajemne gwarancje co do lojalności w stosunkach międzynarodowych oraz praw Polaków na Ukrainie i Ukraińców w Polsce.
Poza konwencją polityczną (z 21 kwietnia) podpisano jeszcze tzw. umowę warszawską (24 kwietnia). Na jej mocy, Petlura zrezygnował z pretensji do Wołynia i Galicji Wschodniej, za co obiecano mu pomoc militarną w walce z bolszewikami na prawym brzegu Dniepru. Był to tajny układ międzynarodowy, sygnowany przez Walerego Sławka i Wacława Jędrzejewicza (pełnomocników Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego) i ukraińskiego generała Wołodymyra Sinklera.
Umowa warszawska rozpoczęła współpracę militarną Rzeczpospolitej Polskiej i Ukraińskiej Republiki Ludowej. Wymierzona była przeciw wojskom bolszewickim operującym na obszarze Ukrainy. Ofensywa południowa ruszyła 25 kwietnia. W opublikowanych odezwach podkreślono wyzwoleńczy charakter podjętych działań zbrojnych. Owo braterstwo broni miało być nowym początkiem – otwarciem dla nowych stosunków polsko-ukraińskich, zerwaniem z błędami z okresu zaborczego.
Symon Petlura i jego ludzie uczestniczyli w wyprawie kijowskiej, a następnie starali się walczyć z bolszewikami własnymi siłami.
Po rozejmie polsko-sowieckim resztki armii Ukraińskiej Republiki Ludowej przeszły Zbrucz. Wojskowi zostali internowani i trafili do obozów zlokalizowanych na terenie Polski (np. w Wadowicach). Należy przyjąć, iż władze polskie na mocy postanowień Traktatu Ryskiego porzuciły na pastwę bolszewików swoich niedawnych sprzymierzeńców militarnych. Umowa warszawska straciła ważność, gdyż 18 marca 1921 r. uznano Ukraińską Socjalistyczną Republikę Radziecką za „państwo ukraińskie”.
Petlura wraz z rządem rezydował początkowo w Tarnowie, aby następnie przenieść się do Warszawy, a w końcu 1923 r. za granicę. Ataman osiadł ostatecznie w Paryżu. Kierował tam ukraińskim rządem na uchodźstwie i wydawał niepodległościowe czasopismo „Tryzub”. W maju 1926 r. Symon Petlura został zamordowany w nie do końca wyjaśnionych okolicznościach. Przewodniczącego Dyrektoriatu (Prezydenta) Ukraińskiej Republiki Ludowej w latach 1919–1926 (od 1921 r. na wychodźstwie), zabił Szolem Szwarcbard, najprawdopodobniej agent sowiecki.
Tekst: Artur Jachna
